આત્મવિશ્વાસના ગુણગાન ગાવા સહેલા છે પણ પરિસ્થિતિ ટેસ્ટિંગ હોય ત્યારે આત્મવિશ્વાસ જાળવી રાખવો કપરો છે!

અંગ્રેજી કટાર લેખિકા વિનીતાજીએ એક ઘટનાનું વર્ણન કરી વિચાર કરતો કરી મૂક્યો. સૌ પ્રથમ એમના લેખની વાતને, શક્ય એટલા ટૂંકાણમાં, એ રજુ કરે છે એમ માની સાંભળીએ: દિલ્હીમાં યોજાયેલ કોમનવેલ્થ-૨૦૧૦માં એક હરીફાઇમાં એક નાનકડા અને ગરીબ દેશનો એક ઓછો જાણીતો એથ્લિટ દોડી રહ્યો હતો. બધા જ પ્રતિસ્પધીઁઓ આગળ નીકળી ગયા હતા, પણ પેલા ભાઇ એની મક્કમ ગતિએ દોડી રહ્યા હતા. એ ભાઇએ અટક્યા વિના સાવ છેલ્લે એમની દોડ પૂરી કરી. ઓડિયન્સમાંથી તાળીઓનો ગડગડાટ થયો. કેટલાકે મશ્કરી કરવા તાળીઓ પાડી તો કેટલાકે એ વીરલાની ટકી રહેવાની ભાવનાને સાચા હૃદયે બિરદાવી. પેલા એથ્લિટ જગ્યાએ તમે હોત તો શું કરત?

ઘટના સાવ નાની પણ નથી, અને એ ઘટના જે તાર ઝણઝણાવી જાય છે એ તો ખરેખર ઇફેક્ટિવ અને થોટ પ્રોવોકિંગ છે. એક વિચાર એવો આવે કે વોટ ઇઝ ધ પોઇન્ટ ઇન પ્લેઇંગ ધ લોસ્ટ ગેમ? જે રમત હારી જ ચૂક્યા છે એને રમવાનો કોઇ અર્થ ખરો? એન્ડ લાઇફ ઇઝ અ ગેમ! જીવનમાં ડગલે ને પગલે આવી ઘટનાઓ ઘટતી જ રહે છે. ઇન્ટર કોલેજ સ્તરની એક ડિબેટ હરીફાઇમાં વીસથી પચીસ વિદ્યાર્થીઓ ભાગ લઇ રહ્યા હતા. મોટા ભાગના વિદ્યાર્થીઓએ પોતાનો વિષય અંગ્રેજીમાં રૂઆબદાર રીતે રજુ કર્યો.

વાતાવરણ સંપૂર્ણપણે અંગ્રેજીમય બની ચૂક્યું હતું. છેક છેવટે પંચમહાલની એક કોલેજની યુવતીનો વારો આવ્યો, અને એણે ગુજરાતીમાં રજુઆત કરવા માંડી. લિન્ગ્વિસ્ટિક ડોમિનેશનવાળા માહોલમાં ગુજરાતીમાં બોલવું એ જ એક પ્રકારની ચેલેન્જ છે એવું એ યુવતીના એક્સપ્રેશન્સ ઉપરથી સાફ જણાઇ આવતું હતું. પણ એ યુવતી બોલી, અને શક્ય એટલા આત્મવિશ્વાસને જાળવી રાખી બોલી. કદાચ એને પણ ખબર હતી કે એ એક હારેલી રમત રમી રહી છે છતાં રમી. શક્ય એટલી ગર્વભેર રમી.

ધ પોઇન્ટ ઇઝ, આત્મવિશ્વાસના ગુણગાન ગાતા કવોટ્સના તીર છોડવા સહેલા છે પણ પરિસ્થિતિ જ્યારે ટેસ્ટિંગ હોય ત્યારે આત્મવિશ્વાસ જાળવી રાખવો કપરો છે! વન-ડે મેચમાં જ્યારે વિરોધી ટીમ પાસે દસ-પંદર ઓવર બાકી હોય, પાંચ-છ વિકેટ અકબંધ હોય અને માત્ર અને માત્ર દસ પંદર રન કરવાના હોય એટ ધેટ ટાઇમ ઇટ ઇઝ રિયલી ડિફિકલ્ટ નોટ ટુ ગિવ અપ! ભલે એવું શીખવવામાં આવતું હોય કે નેવર ગિવ અપ, પણ હકીકતની દુનિયામાં એ કપરું લાગે છે, અને એવી વેળાઓએ જે બેઝિકસને વળગી રહે છે સિદ્ધિ એને જ તો જઇ વરે છે! કારણ કે ટકી શકવાની માનસિકતા તારી શકે છે.

ઘણું બધું બની શકે છે જે તમારી ફેવરમાં આવી શકે. ઓન્લી ઇફ યુ આર ઇન ધ ગેમ! રમતમાં ટકી રહેશો તો શક્ય છે વરસાદ પડે ને મેચ ડ્રો થાય! રમતમાં હશો તો શક્ય છે કે સામેના બે-ત્રણ ખેલાડીઓ ઇન્જર્ડ થાય! રમતમાં છો, રમત ક્વિટ નથી કરી તો શક્યતાઓનાં દ્વાર ખુલ્લાં રહે છે. બાકી તો જેવા તમે ક્વિટ થયા કે ગેમ પૂરી! આત્મહત્યા ન કરવાનું આનાથી મજબૂત કારણ કર્યું હોઇ શકે? એક સ્નેહી શેરબજારમાં બરબાદ થઇ ગયા, આત્મહત્યા સિવાય કોઇ રસ્તો ન દેખાય પણ એ ‘પળ’ વીતી ગઇ અને આજે બદલાયેલા સંજોગોને કારણે બદલાયેલા જીવનને અડીખમ માણી રહ્યા છે.

એટલે તો કહે છે કે જીવનને અટકાવી દેવાનો અધિકાર માણસને કુદરતે આપ્યો જ નથી. શક્યતાઓને જીવંત રાખવા રમતા રહેવું પડે છે, અને ઇન્ટરેસ્ટિંગ વાત એ છે કે માત્ર મનુષ્યને એવું શીખવવું પડે છે કે પ્લે ટીલ ધ ગેમ ઇઝ ફિનશિ્ડ! બાકી અન્ય સર્વ જીવ, નાનકડી કીડીથી લઇ મહાકાય ડાયનાસોર સુધી, રમત પૂરી ન થાય ત્યાં સુધી રમતા જ રહે છે. કીડીને આત્મહત્યા કરવાનો વિચાર આવતો જ નથી! ટકી રહેવાનું એમના માટે નેચરલ છે. મંકોડાને કચડી નાખશો તો પણ જાન હશે ત્યાં સુધી જાન બચાવવાનો પ્રયત્ન નહીં છોડે.

કોઇ પણ રમતને ધ્યાનથી ઓબ્ઝર્વ કરીશું તો એક વાત સ્પષ્ટ થશે: એક ટીમે હાર સ્વીકારી લીધી છે! જીત શક્ય છે કે અશક્ય એ પછીની વાત છે પણ મૂળભૂત રીતે તો બોડી લેંગ્વેજ કહી દે છે કે ફલાણી ટીમે કે ખેલાડીએ હાર સ્વીકારી છે કે નથી સ્વીકારી. યોદ્ધો હારે નહીં ત્યાં સુધી હારતો નથી. પેલા દોડવીરને પૂછ્યું તો કહે, આખરે મારા દેશનું નામ મારી સાથે જોડાયેલું હતું અને અટકી જઇ હું મારા ધ્વજનું અપમાન કરવા નહોતો માગતો! તમે આવા સંજોગોમાં શું કરો? કેન યુ કીપ રનિંગ?

મોટાભાગની મહત્વની મેચો વખતે એક શબ્દ સાંભળવા મળે છે બેટલ ઓફ નવ્ર્સ! ફાઇનલમાં ટીમ આવી છે એટલે ટેક્નિકલ ટેલન્ટ હોય તો જ આવે, હવે ખેલ માનસિક તાકાતનો છે. લેહ-મનાલી વચ્ચેનો ૪૭૦ કિલોમીટરનો અતિ-પડકારજનક અને આટલો જ રોમાંચક રોડ છ મહિના બરફના કારણે બંધ રહે છે. ઊંચા પહાડો વચ્ચે પંદરથી સત્તર હજારની ઊંચાઇવાળા ‘પાસ’ આવે. અમે એ રસ્તો ખૂલ્યાને ત્રીજે કે ચોથે દિવસે બારલાચાલાથી પસાર થતા હતા.

એક તબક્કો એવો આવ્યો કે અમારા વાહન કરતાં રસ્તાની બંને બાજુ બરફની દીવાલો વધુ ઊંચી હતી. વાતાવરણ બગડતું હતું, ડ્રાઇવર સંયમિત રહી ડરતો હતો અને અમારામાં ભાતભાતની શક્યતાવાળા ડર તો હતા જ. પણ ડ્રાઇવરને હિંમત આપતા રહ્યા અને શાંતિ જાળવી રાખી નીચે ઉતરી ગયા. એક ઢાબા ઉપર ચા અને હાશકારો માણી રહ્યા હતા ત્યાં ચંડીગઢનો એકલ મોટરબાઇકવીર મળ્યો. ઓલ્મોસ્ટ ધ્રુજતાં ધ્રુજતાં કહે, હમ દો યાર નિકલે થે, એક બીમાર હો ગયા. અબ મેં જાઉંગા લેહ! અને અમારી નજર સમક્ષ બારલાચાલા જીવંત થતું હતું...